کیم روزولت"کرمیت روزولت" یا "کیم روزولت" نوه "تئودور روزولت" بود که از سال ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۸ بیست و ششمین رییس جمهور آمریکا بود. [۱]
وودهاوس، عملیات چکمه، ص۴۶، مترجم فرحناز شکوری، تهران، نور، ۱۳۶۷.
او استاد تاریخ بود که پس از مدتی تدریس در کالیفرنیا در سال ۱۹۴۳ وارد "او. اس. اس" شد. یکی از نفش‌های او در ایران رهبری توطئه(کودتا) آمریکایی ـ انگلیسی ۲۸ مرداد بود.۱ - توضیح اجمالیکرمیت روزولت در ۱۶ فوریه در شهر"بوینس آیرس" به دنیا آمد و تحصیلات خود را در دانشکده "هاروارد" به پایان رسانید و اولین سمت خود را به عنوان استاد تاریخ آغاز کرد. پایان‌نامه دوره دکترای وی درباره فنون تبلیغات در جنگ داخلی انگلیس بود. [۲]
روزولت، کرمیت، خاطرات کرمیت، ص۲۸، مترجم علی اسلامی، تهران.
روزولت پس از مدتی تدریس در کالیفرنیا در سال ۱۹۴۳ وارد "او. اس. اس" شد و طی مدت کوتاهی که در قسمت خاورمیانه زیردست "دوناوان" کار کرد، توانست خود را مطرح کند. "سرهنگ دوناوان" کسی بود که از طرف "فرانکلین روزولت" رییس جمهوری آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم مامور شد تا کلیه اطلاعات استراتژیک را گردآوری و تحلیل کند و در اختیار ریاست جمهوری و سایر مقامات مسئول قرار دهد، در واقع "سرهنگ دوناوان" نطفه اولیه سرویس اطلاعاتی آمریکا را شکل داد؛ اما با پایان گرفتن جنگ به سرویس‌های ویژه پرداخت. [۳]
گری، آلن، چهره‌های سیا، ص۱۱۲، ترجمه ایروانی، تهران، ابوریحان، ۱۳۶.
"کلبی" می‌نویسد: «سازمان "فرانک ویزنر"؛ یعنی "او‌پی‌سی" که به شدت مشغول استخدام افراد بود، طبیعتا قبل از همه با اعضای سابق "او. اس. اس. " که تجربه‌ای در فعالیت مخفی داشتند، تماس گرفت. "فرانکلین لیندسی" "کرمیت روزولت" "تام برادن" که نقش اساسی در "او. اس. اس" بازی کرده و مشتاق بازگشت به خط جبهه بودند، انتخاب شدند.» [۴]
کلبی، ویلیام، سی سال با سیا، ص۶۸، مترجم ارسلان ثابت سعیدی، تهران، نگرش.
"فیلبی" در مورد روزولت می‌نویسد: «زمانی با او در واشنگتن آشنا شدم که رهبری بخش "ویزنر" را بر عهده داشت. در حقیقت او آخرین کسی بود که شما می‌توانید تصور کنید تا گلو در کلک‌های کثیف "سیا" فرو رفته باشد. از زمانی که "او. پی. اس" در "سیا" ادغام شد، کرمیت روزولت مسئولیت خاورمیانه را حفظ کرد و به علاوه گه‌گاه به عنوان رییس "ایستگاه بیروت" نیز عمل می‌کرد. [۵]
گری، آلن، چهره‌های سیا، ص۱۱۳، ترجمه ایروانی، تهران، ابوریحان، ۱۳۶.
۲ - روزولت مامور خاورمیانه"کنستانتین ماسلوف" اهل شوروی روزولت را به عنوان گرداننده مانورهای پشت پرده در این قسمت از جهان؛ یعنی خاورمیانه معرفی می‌کند؛ اما نوه رییس جمهور بوکسور در کشورهای تونس، لیبی، مصر، سوریه، مراکش و اردن، هم مانند ایران معروف‌ترین کلک‌های کثیف سیا را پیاده می‌کرد. به دنبال برانداختن نخست وزیر "محمد مصدق" در ۲۸ مرداد ۳۲ او لقب "آقای ایران" را کسب کرد. [۶]
شهبازی، عبدالله، ، ظهور وسقوط سلطنت پهلوی، ج۲، ص۲۲۱، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۱.
نقشه او در ایران ساده و موثر بود. عملیات "آجاکس" عبارت بود، از بکارگیری نیروهای بومی اجیر شده در محل، با شعار ضد کمونیسم و شوروی ستیزی. این نیروهای بومی در ایران "برادران رشیدیان" و "شعبان جعفری" بودند. این نیروها برای "سیا" تنها بیست میلیون دلار برای ۶۰۰۰ نفر هزینه داشت که در مقابل تامین جریان نفت به قیمت ارزان، زیاد هم گران تمام نشد. [۷]
گری، آلن، چهره‌های سیا، ص۱۱۴، ترجمه ایروانی، تهران، ابوریحان، ۱۳۶.
۳ - روزولت در ایرانبعد از این که انگلیسی‌ها در برانداختن مصدق موفق به جلب حمایت و همکاری آمریکایی‌ها شدند. نقشه‌های ماهرانه خود به عنوان عامل اصلی سیا در خاورمیانه و تمهیدات انگلیس نتیجه داد. روزولت در ۱۶ تیر مخفیانه با نام جعلی "جیمز لاکریج" از مرز می‌گذرد و وارد خاک ایران می‌شود، تا توطئه آمریکایی ـ انگلیسی ۲۸ مرداد را رهبری کند. وی فردی آماتور نبود. او تجربه ۱۲ سال پژوهش و کار در مسائل ایران را در پرونده داشت؛ [۸]
بیل، جیمز، مصدق نفت ناسیونالیسم، ص۴۵۹، مترجم هوشنگ مهدوی، تهران، نشر نو، ۱۳۶۸.
اما به نظر انگلیسی‌ها آماتور بود. او یک کلمه خارجی هم نمی‌دانست؛ اما استادی و مهارت او بالاخره احترام انگلیسی‌ها را برانگیخت. وی با شاه ملاقت کرد و شاه را راضی به انجام کودتا کرد. "وودهاوس" مامور انگلیسی در عملیات کودتا می‌گوید: «به رغم عدم آگاهی کرمیت روزولت، فرمانده عملیات در واشنگتن درباره مسائل ایران عملیات به پیروزی انجامید.» [۹]
وودهاوس، عملیات چکمه، ص۱۳۰، مترجم فرحناز شکوری، تهران، نور، ۱۳۶۷.
۴ - رابط‌های روزولت در ایرانروزولت حلقه اصلی عملیات کودتا و کسی بود که واشنگتن را به صحنه عملیات مربوط می‌ساخت. وی فرماندهی عملیات "سیا" در خاورمیانه را بر عهده داشت. روزولت و گروه او روحیه شاه را تقویت کردند و تماس‌های مهمی با نظامیان و "سرلشگر زاهدی" گرفتند و با رهبران طبقه متوسط و پایین شهر که در جمع‌آوری جمعیت مزدور تخصص داشتند، رابطه ایجاد کردند. "برادران قشقایی" (البته برادران قشقایی روابط خوبی با روزولت داشتند اما در طرح کودتا حاضر به همکاری با او نشدند و مصدق را از نیت آمریکایی‌ها آگاه کردند.) نقش واسطه و کلید همبستگی بین روزولت و ایران را عهده‌دار بودند. [۱۰]
وودهاوس، عملیات چکمه، ص۴۵، مترجم فرحناز شکوری، تهران، نور، ۱۳۶۷.
همچنین آن‌ها با ارتش و زاهدی نیز تماس‌هایی برقرار کردند. برادران بعدی، برادران رشیدیان بودند که اهمیت زیادتری از اولی‌ها داشتند. آن‌ها از عوامل انگلیس بودند که به آمریکایی‌ها قرض داده شدند تا در اجرای عملیات "چکمه" یا به قول آمریکایی‌ها "آجاکس" کمک کنند. اهمیت این دو از این جهت است که حتی پس از سقوط مصدق نیز توانستند از طریق نفوذ روزولت به نقش خود بین ایران و آمریکا ادامه دهند. این رابط‌های مهم "سیف‌الله" و "اسدالله رشیدیان" بودند که به مخفی ماندن کرمیت‌روزولت در جریان عملیات سال ۳۲ کمک کردند. اما عملیات در ۲۵ مرداد به شکست انجامید و سیصد ایرانی در جنگ‌های خیابانی کشته شدند و بسیاری نیز زخمی شدند. [۱۱]
بیل، جیمز، مصدق نفت ناسیونالیسم، ص۴۵۵، مترجم هوشنگ مهدوی، تهران، نشر نو، ۱۳۶۸.
۵ - عملیات ناموفقاین کودتا در ۲۵ مرداد به نفع آمریکایی‌ها تمام نشد. شاه که در این زمان بیشتر از سی سال نداشت همراه ملکه به روم گریخت. تماس روزولت به مدت ۴۸ ساعت با همکاران ایرانی‌اش قطع شد. حالا دیگر خیابان‌های تهران در قرق کمونیست‌ها و انقلابیونی بود که عصبانی از شاه مجسمه‌های او و پدرش را پایین می‌کشیدند. اما ناگهان گروه‌های مخالف مصدق نیز وارد خیابان شدند. درگیری مردم با یکدیگر و با نظامیانی که "زاهدی" با تانک بر ضد مصدق روانه خیابان‌ها کرده بود اوضاع را بسیار آشفته و بحرانی کرد. پیش از ظهر بود که عملیات با موفقیت کامل به انجام رسید و اوضاع به ناگهان بر ضد مصدق تغییر کرد. سپس زاهدی از مخفیگاه خود بیرون آمد و به قدرت‌نمایی پرداخت. "دکتر مصدق" به زندان رفت و شاه به کشور بازگشت. [۱۲]
انوشه، ص۱۵، ت۲۱.
روزولت با نقش خود در عملیات ۲۸ مرداد "محمدرضا" را برای همیشه مدیون خود کرد. او نخستین دیدار خود را با شاه پس از کودتا این گونه شرح می‌دهد: «راننده مستقیما مرا کنار پله‌ها برد. آن‌جا مردی با لباس فراک از من استقبال کرد. تعظیم کوتاهی کرد و مرا به طبقه دوم برد. شاه در آن‌جا در اتاق پذیرایی منتظر من بود. اولین کلمات شاه بسیار موقر و سنگین ادا شد. من تاج و تختم را از برکت خداوند، ملتم، ارتشم و شما دارم. خیلی خوشحالم که شما را اینجا می‌بینم خیلی بهتر از داخل ماشین و خیابان باغ است.» [۱۳]
روزولت، کرمیت، خاطرات کرمیت، ص۲۱۳، مترجم علی اسلامی، تهران.
۶ - روزولت پس از کودتاپس از کودتا پیوند "کرمیت روزولت" با ایران قطع نشد، بلکه ابعادی دیگر گرفت. در دهه ۱۹۶۰ رشته‌های بستگی پهلوی و آمریکا بر اثر روابط متعددی که در هر دو سو به وجود آمده بود، استوارتر گشت. از سوی ایرانیان "اردشیر زاهدی" و "هوشنگ انصاری" این وظیفه را انجام می‌دادند و از سوی آمریکایی‌ها "دیوید لیلینتالو" و روزولت این نقش را ایفا می‌کردند. وی تحت رهبری سیاست‌های "کیسینجر" همیشه حامی بی‌چون و چرای حکومت ایران بود. [۱۴]
بیل، جیمز، شیر و عقاب، ص۲۸۹، مترجم فروزنده جهانشاهی، تهران، فاخته، ۱۳۷۱.
کیم در سال ۱۹۵۸ پس از پنج سال از عملیات کودتا در ایران و پس از ۱۷ سال کار اطلاعاتی از سیا کناره گرفت تا به خدمت شرکت نفت "گلف" یکی از ۵ شرکت قدرتمند جهان درآید. او همچنین مقام معاونت شرکت در امور روابط با آمریکا را به عهده گرفت. البته استعفا در واقع پوششی بود برای فعالیت‌های بعدی روزولت به طریقی ظریف‌تر. او همیشه متعلق به خانواده "سیا" بود. شاهکار "آقای ایران" تنها سرنگونی "مصدق" و دولتی ملی در ایران نبود. او ماموریت‌هایی نیز برای سرنگونی اشخاص مهم دیگری در خاورمیانه انجام داد. "ملک فاروق" "جمال عبدالناصر" "ملک مسعود" و اعضای "اخوان المسلمین" از نهادها و شخصیت‌هایی بودند که از مهارت و تبحر روزولت بی‌بهره نماندند. [۱۵]
گری، آلن، چهره‌های سیا، ص۱۱۴، ترجمه ایروانی، تهران، ابوریحان، ۱۳۶.
وی بعد از کودتا روابط دوستانه خود را با پهلوی ادامه داد. بعدها به تاسیس یک شرکت دلالی در واشنگتن پرداخت که شاه یکی از مشتری‌های آن بود. روزولت واسطه اصلی یک میلیارد دلاری خرید هواپیمای "اف‌پنج" بود. شاه هیچ گاه دین خود را به روزولت فراموش نکرد و پس از سقوط نیز در مصاحبه‌های خود از او به عنوان "دوست من آقای روزولت" یاد می‌کرد. [۱۶]
شهبازی، عبدالله، ظهور وسقوط سلطنت پهلوی، ج۲، ص۲۲۴، تهران، اطلاعات، ۱۳۷۱.
۷ - نتایج کودتا برای آمریکادخالت آمریکا در ایران تاج و تخت سلطنت را برای بیست و پنچ سال دیگر به خاندان پهلوی هدیه کرد و صنایع نفت بین‌المللی را قادر کرد که با نرخی مناسب، ۲۵ میلیارد بشکه نفت را در طی این زمان از ایران صادر کنند. طی این سال‌ها مصرف کنندگان غربی بهایی نازل در برابر این ماده گران‌بها پرداختند. به طوری که حد متوسط نرخ تعیین شده نفت خام از سال ۱۹۵۴/۱۳۳۳ تا ۱۹۶۰/۱۳۳۹ یک دلار و هشتار و پنج سنت و میان سال‌های ۱۹۶۰/۱۳۳۹ تا ۱۹۷۱/۱۳۵۰ یک دلار و هشت سنت بوده است. [۱۷]
بیل، جیمز، شیر و عقاب، ص۱۳۲، مترجم فروزنده جهانشاهی، تهران، فاخته، ۱۳۷۱.
گرچه عملیات پایانی موفقیت‌آمیز بود؛ ولی جنبه‌های زشت آن سال‌های سال به اعتبار آمریکا لطمه زد و این کشور را در پیشبرد اهداف سیاسی ناتوان و فلج کرد. به عنوان مثال بعضی از تحلیل‌گران متذکر شده‌اند که لااقل سیصد نفر از ایرانیان در زد و خوردهای خیابانی جان سپردند و بسیاری نیز زخمی شدند. [۱۸]
بیل، جیمز، شیر و عقاب، ص۱۲۸، مترجم فروزنده جهانشاهی، تهران، فاخته، ۱۳۷۱
۸ - عناوین مرتبطکودتای ۲۸ مرداد، عملیات آجاکس، سیا، آمریکا، دکتر مصدق. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «کیم روزولت» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۳/۲۶. |